Inleiding
In de vorige blog hebben we gekeken naar de factoren die ervoor zorgen dat projecten binnen scholen vaak niet succesvol zijn. We hebben gezien dat een gebrek aan gedeelde taal een belangrijke factor is. Als er bijvoorbeeld geen gedeelde taal is over wat maatwerk is, dan is het moeilijk om draagvlak te creëren voor projecten die maatwerk invoeren.
In deze blog gaan we in op de theorie van ‘multi stakeholder partnerships’ en kijken we hoe we een proces kunnen ontwerpen waarin we een gedeelde taal creëren om succesvolle projecten te realiseren.
Multi stakeholder partnerships en wicked problems binnen de school
Multi-stakeholder partnerships (MSP’s) zijn samenwerkingsverbanden tussen verschillende belanghebbenden, zoals bedrijven, overheden, ngo’s en burgers, om gezamenlijke doelen te bereiken. MSP’s worden steeds vaker ingezet om complexe vraagstukken, die we ook wel wicked problems noemen, aan te pakken. Wicked problems zijn problemen die niet eenvoudig te definiëren of op te lossen zijn, en die vaak verschillende stakeholders met verschillende belangen raken.
Een zeer bekend voorbeeld van een wicked problem is klimaatverandering. Klimaatverandering is een complex probleem dat door verschillende factoren wordt veroorzaakt, en dat verschillende belanghebbenden raakt, zoals overheden, bedrijven, boeren, en burgers. Om klimaatverandering aan te pakken, is het nodig om samen te werken tussen deze verschillende belanghebbenden. MSP’s, zoals het Global Covenant of Mayors for Climate and Energy, worden hierbij gezien als de aangewezen manier om gezamenlijk tot effectieve oplossingen te komen.
Als we kijken naar het uitvoeren van onderwijsvisie met het oog op het verbeteren van de onderwijskwaliteit dan zien we dit ook als een wicked problem. Onderwijskwaliteit en schoolvisie kennen namelijk geen eenduidige definitie, zoals we in de vorige blog hebben gezien. Daarnaast wordt onderwijskwaliteit beïnvloed door veel verschillende factoren, zoals de kwaliteit van de docenten, de kwaliteit van het curriculum, de sociale en economische achtergrond van de leerlingen. Ook spelen er verschillende belangen mee zoals die van leerlingen, docenten, schoolleiding en zelfs de maatschappij.
Het ontwerpen en faciliteren van een MSP kan dus ook binnen scholen de uitkomst zijn om tot effectieve plannen met commitment te komen. In het kort is een MSP een proces dat bestaat uit verschillende fases. De uitkomst van dit proces kan een plan zijn, of een oplossing voor een probleem. In de MSP wordt ook een commitment uitgesproken naar dit plan, het is dus belangrijk dat in de MSP besloten wordt dat een plan uitgevoerd gaat worden. Na afloop van een MSP ligt er dus ook nadrukkelijk geen advies, waarover nog besloten moet worden door ‘besluitmakers’. Daarom is het belangrijk dat deze besluitmakers juist onderdeel zijn van het proces. Daarover later meer, laten we eerst concreter beschrijven uit welke fasen een MSP is opgebouwd en wie er betrokken zijn.
Hoe ziet een MSP eruit?
Het faciliteren van een MSP is een proces dat tijd en aandacht vraagt. Het proces bestaat uit meerdere sessies, die worden ontworpen door een of meer facilitators.
De facilitators zijn verantwoordelijk voor het creëren van een veilige en open omgeving waar alle belanghebbenden zich gehoord en gezien voelen. Ze zijn ook verantwoordelijk voor het stimuleren van de dialoog en het vinden van consensus. Ze nemen zelf niet inhoudelijk deel aan het proces en kunnen dus ook geen argumenten of beslissingen inbrengen. Het is daarom belangrijk dat deze facilitators zelf geen macht of invloed hebben binnen de organisatie of op het op te lossen probleem. Het bemoeilijkt immers het open spreken voor de deelnemers, en staat een transparant proces in de weg.
Vervolgens is het belangrijk te bepalen wie de deelnemers zijn van het MSP. Hierin onderscheiden we twee manieren waarop de deelnemersgroep van een MSP samengesteld kan worden. Het is als eerste mogelijk om een representatieve afspiegeling te maken van de verschillende stakeholders. Binnen een school zijn dit bijvoorbeeld: ervaren/onervaren/conservatieve/innovatieve docenten, MT leden, OOP leden en zelfs leerlingen en ouders. Het is ook mogelijk om het gehele onderwijskundig team en MT uit te nodigen en bijvoorbeeld een reeks studiedagen als MSP in te richten.
Het proces om een multi stakeholder partnership te faciliteren kan worden onderverdeeld in zes fasen die in verschillende sessies doorlopen kunnen worden:
- Connectie
In de eerste fase van het proces worden de verschillende belanghebbenden bij elkaar gebracht. In de eerste fase leren de deelnemers elkaar kennen en spreken ze over de doelen van het MSP. Dit is een belangrijke fase omdat het onderling vertrouwen en de gelijkwaardigheid tussen deelnemers stimuleert. Hierdoor krijgen de andere fases binnen het MSP meer diepgang.
- Gedeelde taal
In de tweede fase van het proces werken de deelnemers samen aan het ontwikkelen van een gedeelde taal. Dit betekent dat ze overeenstemming bereiken over de definities van belangrijke termen en concepten. Een gedeelde taal is belangrijk om misverstanden en conflicten te voorkomen, zoals we ook zagen in het eerste blog van het drieluik. Zo is het bijvoorbeeld belangrijk om over container termen zoals onderwijskwaliteit en maatwerk een heldere definitie te kennen. Of te erkennen welke definities er allemaal zijn voor de verschillende stakeholders.
- Divergentie
In deze fase leren de deelnemers het onderwerp beter kennen. Ze gaan bijvoorbeeld in gesprek met experts en onderzoeken verschillende oplossingen voor de vraagstukken die ze willen aanpakken. Er wordt niet gezocht naar consensus, maar naar een breed scala aan mogelijkheden.
- Co-creatie
In de vierde fase van het proces worden de verschillende ideeën uit de vorige fases samengevoegd. Er wordt samengewerkt om tot een gezamenlijke output te komen die voor iedereen acceptabel is. Hierbij staat de volgende vraag aan deelnemers altijd centraal: ‘Hoe zou het plan aangepast moeten worden om er wel achter te kunnen staan?’
- Convergentie
In de vijfde fase van het proces worden plannen gedetailleerder en verder uitgewerkt. Er wordt ervoor gezorgd dat het plan realistisch en uitvoerbaar is. Ook worden de implicaties van de plannen verder geduid. Op wie heeft een plan invloed en welke actiepunten komen daaruit voort.
- Commitment
In de laatste fase worden de definitieve beslissingen genomen met betrekking tot actiepunten maar ook over verantwoordelijkheden naar elkaar. Hoe zorgen wij er als belanghebbenden voor dat deze plannen uitgevoerd worden. Ook is hier ruimte om met elkaar te reflecteren op de invloed van het MSP op de verschillende deelnemers.
Een MSP binnen de school: de rol van het MT
Zoals we eerder schreven is het belangrijk dat degenen die het proces vormgeven, de facilitators zelf geen machtspositie of beslisrecht hebben. Leden van het MT zijn daardoor dus ook per definitie geen geschikte facilitators. Het zou ook zonde zijn als ze de gesprekken zouden faciliteren, want het is juist fijn als ze inhoudelijk bijdragen.
Daarnaast schreven we ook over de rol van het MSP als proces waarin besluitvorming plaatsvindt. Het MSP heeft in principe geen uitkomst in de vorm van een advies waar iemand achteraf nog ‘een klap op moet geven’. Het is dus juist belangrijk dat MT-leden betrokken zijn bij het MSP als deelnemers, waardoor het ook aanvaardbaar is om de besliskracht, en daarmee het commitment bij de MSP te leggen.
Tot slot is het ontzettend leerzaam voor zowel het MT als het onderwijskundig team om als deelnemer bij het MSP betrokken te zijn, vanwege hun verschillende perspectieven. MT-leden zijn vaak eindverantwoordelijk en schrijven de beleidsstukken zoals het strategisch beleidsplan en schoolplan waarin de visie van de school beschreven wordt. Het onderwijskundig team kan juist perspectief bieden op de dagelijkse praktijk van deze beleidsstukken, en komt het meest direct in aanraking met het uitvoeren van dit beleid.
Conclusie
In deze blog hebben we een aanpak toegelicht die kan worden gebruikt om tot effectieve plannen te komen door een MSP te organiseren. Het doorlopen van de MSP fasen helpt om schoolvisie met het oog op kwaliteitsverbetering uit te voeren en passende plannen op te stellen. Door deze aanpak te volgen, kunnen scholen effectieve plannen ontwikkelen die bijdragen aan het verbeteren van de onderwijskwaliteit.
In de volgende blog van dit drieluik vertellen we over het borgen van de uitkomsten van deze processen en hoe de visie van de school hierbij als leidraad kan worden genomen.